ترکیه در سال‌های اخیر به‌طور جدی وارد مسیر بومی‌سازی تجهیزات نظامی شده است؛ حرکتی با هدف تقویت استقلال استراتژیک، کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان خارجی و تبدیل شدن به قدرت دفاعی منطقه‌ای. پروژه‌های بزرگی همچون جت جنگنده نسل پنجم KAAN، پهپادهای پیشرفته بایراکتار و آنکا و تانک نسل جدید آلتای نمونه‌های برجسته این اراده فنی‌اند.
با این حال، پشت این موفقیت‌های ظاهری، واقعیت پیچیده‌ای از وابستگی فناوری و قطعات کلیدی وجود دارد. مهم‌ترین نقطه ضعف، وابستگی به موتورهای آمریکایی اف-۱۱۰ است که برای پروازهای اولیه و تولید سری اول جنگنده KAAN حیاتی‌اند. اگرچه برنامه بلندمدت برای جایگزینی این موتورها با نمونه‌های بومی تی‌اف-۳۵۰۰۰ وجود دارد، این پروژه هنوز به تولید انبوه نرسیده و تا حدود سال ۲۰۳۲ عملیاتی نخواهد شد. در این فاصله، ترکیه به موتورهای آمریکایی وابسته است که به‌دلیل تحریم‌ها و موانع سیاسی، مجوز صادرات آن‌ها در آمریکا معلق مانده است. این موضوع، اهرم فشار سیاسی مهمی برای آمریکا در برابر ترکیه محسوب می‌شود.
جت آموزشی هُرجت نیز از موتور آمریکایی اف-۴۰۴ بهره می‌برد که نگرانی‌های مشابهی ایجاد کرده است. علاوه بر این، بحران‌های اقتصادی ترکیه مانند تورم بالا، نوسان‌های ارزی و کسری بودجه فشار زیادی بر روند توسعه صنایع دفاعی وارد کرده‌اند. اگرچه بودجه دفاعی ترکیه به حدود ۴درصد تولید ناخالص داخلی رسیده، اما این میزان هنوز در مقایسه با قدرت‌ها ی دفاعی بزرگ ناچیز است و موجب محدودیت در سرمایه‌گذاری پایدار در تحقیق و توسعه شده است.
نوسان‌های ارزی نیز هزینه‌های واردات قطعات را افزایش داده و روند پروژه‌ها را با تأخیر مواجه کرده است.
تحریم‌های آمریکا و واکنش به خرید سامانه‌های روسی اس-۴۰۰، مانع اصلی دیگری در مسیر بومی‌سازی تجهیزات پیشرفته است. این تحریم‌ها فروش جنگنده‌های اف-۳۵را متوقف و صادرات قطعات حیاتی مانند موتورهای جنگنده KAAN را به تعویق انداخته‌اند. این موانع نه‌تنها هزینه‌ها را افزایش داده بلکه ترکیه را در مذاکرات بین‌المللی دچار تردید کرده است. فشارهای سیاسی داخلی نیز بر مدیریت پروژه‌های دفاعی افزوده‌اند.
از سوی دیگر، انتقادهای سیاسی درباره روند بومی‌سازی افزایش یافته است. برخی منتقدان، دولت را به بزرگ‌نمایی موفقیت‌ها و پنهان‌کردن وابستگی‌های خارجی متهم می‌کنند. این انتقادات، به‌ویژه پس از اعلام قرارداد فروش ۴۸ فروند جنگنده KAAN به اندونزی که موتور بومی آن هنوز آماده نیست، شدت گرفته است.

تناقض در اظهارات مقامات و نگرانی‌های منتقدان

یکی از چالش‌های مهم، اختلاف دیدگاه میان مقامات رسمی و منتقدان داخلی است. مقامات بلندپایه مانند هالوک گورگون، رئیس سازمان صنایع دفاعی ترکیه تأکید دارند پروژه‌هایی مانند جنگنده KAAN بدون تأخیر و وابستگی پیش می‌روند و «هیچ مشکلی» در تأمین قطعات وجود ندارد. به گفته او، حتی در صورت بروز موانع در تأمین موتورهای آمریکایی اف-۱۱۰، راهکارهای جایگزین و اصلاحات فنی وجود دارد که برنامه زمانی را تحت تأثیر قرار نخواهد داد.
اما منتقدان و تحلیلگران مستقل معتقدند وابستگی به قطعات کلیدی خارجی، به‌خصوص موتورهای آمریکایی، ضعف راهبردی جدی است که می‌تواند پیشرفت پروژه‌ها را به مخاطره بیندازد. برخی نمایندگان مجلس و کارشناسان نظامی می‌گویند دولت واقعیت مشکلات تأمین قطعات را به افکار عمومی منتقل نمی‌کند و اطلاع‌رسانی شفاف درباره چالش‌ها کافی نیست. این تناقض دیدگاه‌ها در بحبوحه فشارهای تحریمی و تنش‌های سیاسی اهمیت بیشتری یافته است.

وابستگی به فناوری و قطعات خارجی؛ چالشی بزرگ

وابستگی ترکیه به فناوری و قطعات خارجی، وضعیتی شکننده ایجاد کرده که می‌تواند روند توسعه صنایع دفاعی را کند یا متوقف کند. پروژه‌های توسعه موتورهای داخلی، درازمدت و پرهزینه‌اند و تجربه جهانی نشان می‌دهد ساخت موتورهای جت مدرن ده‌ها سال زمان می‌طلبد. در کنار این، مشکلات اقتصادی و نوسان‌های ارزی مانع تأمین سرمایه پایدار شده‌اند.
برای غلبه بر این مشکلات، ترکیه باید راهبردهای خود را متنوع کند: افزایش همکاری‌های بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه نیروی انسانی متخصص، تمرکز بر پروژه‌های کوتاه‌مدت‌تر و قابل‌اجرا. همچنین، حمایت بیشتر دولتی از بخش خصوصی و استارت‌آپ‌ها در حوزه فناوری‌های نوین، تقویت زیرساخت‌های تحقیق و توسعه و ایجاد ثبات اقتصادی و سیاست‌های مالی مناسب می‌تواند مسیر بومی‌سازی را هموار کند.

چالش‌هایی زیر نقاب پروپاگاندا

با تمام تلاش‌ها و موفقیت‌های فنی، ترکیه در مسیر بومی‌سازی تجهیزات نظامی با چالش‌های جدی مواجه است. وابستگی به موتورهای جت خارجی، مشکلات اقتصادی، فشارهای سیاسی و تحریم‌ها موانع بزرگی برای تحقق استقلال دفاعی این کشور به شمار می‌روند.
اگرچه پروژه‌هایی مانند KAAN، پهپادهای بومی و تانک‌های ملی گام‌های رو به جلویی هستند، اما بدون رفع مشکلات ساختاری و اقتصادی، دستیابی به یک صنعت دفاعی کاملاً مستقل و رقابتی، دشوار خواهد بود. آینده این پروژه‌ها به توانایی ترکیه در مدیریت منابع، تقویت فناوری داخلی و ایجاد روابط متوازن با قدرت‌های جهانی وابسته است. این تلاش‌ها، یکی از مهم‌ترین چالش‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی ترکیه در دهه‌های پیش رو خواهد بود.